Citaten van vrijheid
U hebt de vrijheid om niet alles te moeten lezen
Op deze pagina een uitleg van de citaten die op het kerkplein van de Nicolaïkerk in Appingedam worden getoond. Ze zijn gevarieerd en zijn afkomstig van uiteenlopende sprekers. Soms geven we ook wat meer uitleg over die sprekers, omdat omstandigheden hen aanzetten tot bijzondere visies. Misschien zijn sommige verhalen voor u wat te lang maar u hebt de vrijheid om niet alles te moeten lezen.
Sommige citaten kunnen niet los worden gezien van die omstandigheden. Neem de uitspraak van de in Appingedam geboren Rudolph Pabus Cleveringa. Zijn citaat is niet spectaculair, maar hij wist de geweren van de Duitse bezetters op zich gericht en woog daarom zijn worden op een juridisch goudschaaltje. Hij wees die bezetters fijntjes op de vrijheid van geest. Zijn citaat is een van bijzonder grote moed en een diep gevoel voor rechtvaardigheid.
Maarten van Rossem
‘Vrijheid is een vaag begrip. Je kunt in een gevangenis zitten en je vrij voelen, omdat je een roodborstje op het dak ziet’
Maarten van Rossem (82) is in elk geval een professor die op hoge leeftijd nog geweldige kijkcijfers noteert. Hij is historicus, amerikanist, presentator, schrijver en emeritus hoogleraar. Van Rossem is gespecialiseerd in de geschiedenis en politiek van de Verenigde Staten. Als Amerika-kenner treedt hij regelmatig op in allerlei televisie-uitzendingen.
Van Rossem heeft zijn naam zelfs nog verbonden aan een eigen magazine en podcast. Hij spreekt veelvuldig, wordt vaak geïnterviewd en dus zijn er veel citaten. Een fraaie van hem is ook: ‘Soms wordt gezegd: een sterke leider zou goed zijn. Nou, vertaal die zin eens in het Duits.’
Het citaat dat we hebben gebruikt op de ‘vrijheidszuilen’ in Appingedam, komt uit de podcast Vrijheidsgasten.
Nikolai Berdjajev
‘Vrijheid is geen recht, het is een plicht’
Nikolai Aleksandrovitsj Berdjajev (1874-1948), ook wel Nicolas Berdiaeff, was een Russisch cultuur- en godsdienstfilosoof. Berdjajev stamde uit een adellijk geslacht.
In de filosofie van Berdjajev staat de betekenis van de menselijke persoon centraal. Waarden die hiermee samenhangen, zoals existentie, geest, vrijheid enzovoort, staan op de eerste plaats. De mens moet vrij zijn om te kunnen scheppen.
Hij vestigde zich in 1924 in Parijs en daar vandaan verzette hij zich tegen het collectivisme in Rusland, want daarmee was de vrijheid van de mens in het geding. Hij was overigens geen aanhanger van democratie, hij zag meer in een soort van corporatisme.
George Orwell
‘Vrijheid is het recht om mensen te vertellen wat ze niet willen horen’
George Orwell (1903-1950) was een Brits schrijver, journalist en literatuurcriticus. Orwell is het pseudoniem voor Eric Arthur Blair. Hij was aanvankelijk vooral bekend om zijn politiek activisme. Zo vocht hij in de Spaanse burgeroorlog.
Als schrijver werd hij pas in 1945 bekend met Animal Farm en vier jaar later verschafte het boek 1984 hem wereldroem. Hij leefde jarenland in grote armoede bouwde in die tijd een afkeer van de Britse bovenklasse op.
Hij stierf in 1950 aan tuberculose.
Over het citaat: dat komt uit het pas later gepubliceerde voorwoord bij Animal Farm: ‘Als vrijheid iets betekent, dan is het wel het recht om mensen te vertellen wat ze niet willen horen’. Dat is het letterlijke citaat, het citaat op de borden komt uit een citatenboek.
Orwell trok fel van leer tegen slordig taalgebruik, zoals hier, want dat werkt slordig denken in de hand. Het oorspronkelijke citaat is sterker, want ‘als vrijheid iets betekent, dan is het wel het recht om’ is krachtiger dan ‘vrijheid is het recht om’.
Vooral de politieke taal zette die taalcorruptie volgens hem bewust in als het instrument voor onderdrukking en overheidsmanipulatie. ‘Politiek taalgebruik is ontworpen om leugens waarheidsgetrouw en respectabel te laten klinken, en een schijn van soliditeit te geven aan pure lucht.’
Jim Morrison
‘Een vriend is iemand bij wie je de volledige vrijheid krijgt je zelf te zijn’
James Douglas (Jim) Morrison (1943-1971 was een Amerikaanse zanger, dichter en tekstschrijver, die wereldfaam verwierf als frontman van de psychedelische rockband The Doors.
Zijn poëtische teksten en kenmerkende stem hielpen bij die roem, maar zeker ook zijn grillige optredens en de dramatische omstandigheden rond zijn dood. Alcohol, drugs en onopgemerkte aandoeningen zorgden wellicht voor zijn dood. Hij werd op 27-jarige leeftijd dood aangetroffen in een hotelbad in Parijs. Hij balanceerde al langer op de dunne scheidslijn van leven en dood. Zijn roem en status namen daarna alleen maar toe.
Jim Morrison was de zoon van de Amerikaanse schout-bij-nacht George Morrison. Die militaire wereld stond ver van hem. Morrison besloot al op vrij jonge leeftijd zich definitief van zijn ouders af te keren.
Morrison zag muziek als vehikel voor zijn poëzie en met zijn sterke theatrale persoonlijkheid en zijn beeldende gedichten werden concerten van The Doors complete seances.
Door zijn vroege dood hoort hij bij de 27-club, samen met Janis Joplin, Jimi Hendrix en Brian Jones. Later zijn ook de namen van Amy Winehouse en Kurt Cobain door velen toegevoegd aan de ledenlijst van popidolen die toevalligerwijs allemaal op 27-jarige leeftijd overleden.
Aung San Suu Kyi
‘De enige echte gevangenis is angst, en de enige echte vrijheid is vrijheid van angst’
De feitelijke leider van Myanmar, Aung San Suu Kyi (1945), werd op 1 februari 2021 gearresteerd, samen met andere functionarissen en activisten. Op 6 december 2021 werd ze schuldig bevonden aan opruiing tegen het leger en vermeende schendingen van coronamaatregelen. Ze werd vervolgd voor elf strafzaken, waaronder het overtreden van de anticorruptiewet en de wet op de officiële geheimen. Al die zittingen vinden achter gesloten deuren plaats. Ze zit nog steeds vast op een geheime locatie in de hoofdstad Naypyidaw.
De ASEAN – een Aziatische evenknie van de EU - een noodtop over Myanmar. Daarbij werd overeenstemming bereikt over een vijfpunten-programma. De organisatie riep op tot de onmiddellijke stopzetting van het geweld in Myanmar.
‘Angst is het grootste probleem van dit land’, zei een van de meest uitgesproken politici van de National League for Democracy, de partij van Aung San Suu Kyi. Zij besloot jaren aaneen om niet te buigen voor het dictaat van de generaals en bleef hameren op de kleine tekenen van hoop. Ze bracht jaren in eenzame opsluiting door en kreeg in 1988 de Nobelprijs voor de vrede.
Mahatma Gandhi
‘Vrijheid is niets waard als de vrijheid om fouten te maken er niet bij hoort’
Mahatma Gandhi (1869-1948) streed voor de onafhankelijkheid van India, die in 1948 uiteindelijk kwam. Zijn strijd was een bijzondere. Gandhi was een voorstander van geweldloos actievoeren.
Gandhi werd geboren in een tijd dat Groot Brittannië bijna een kwart van de wereld min of meer kon beschouwen als een kolonie. Het belangrijkste deel werd de kroonkolonie genoemd, namelijk het gebied dat tegenwoordig India, Pakistan, Bangladesh en Bhutan plus wat gebieden er omheen beslaat.
Hij was een zoon van rijke hindoe ouders en ging rechten studeren in Engeland. Als advocaat kon hij in Groot-Brittannië niet goed uit de voeten, omdat hij nogal bescheiden was. Daarom ging hij werken in Zuid-Afrika. Daar werd hij echter gediscrimineerd vanwege zijn getinte huidskleur.
Het feit dat hij niet gewoon eerste klasse mocht reizen in de trein vanwege zijn huidskleur was een ommekeer in zijn leven omdat hij toen besloot om te strijden voor gelijkberechtiging van Indiërs en blanken. Het leverde hem gevangenisstraf op plus slaag van de politie.
Gandhi werd bekend in Groot Brittannië en vooral in India, omdat de protesten in Zuid-Afrika de internationale kranten haalden. Toen hij terugkeerde naar India werd hij dan ook als een held ontvangen. Hij werd al snel de leider van de afscheidingsbeweging.
Gandhi wilde dat de Indiërs wel gingen demonstreren maar zich niet tot geweld lieten verleiden. Verder probeerde Gandhi om de Indiërs minder afhankelijk te laten worden van hun Britse moederland. Hij ging dan ook zelf zijn kleding weven en ging zich ook steeds meer op een Indische manier kleden.
In 1930 begon hij vanuit zijn woonplaats een zoutmars. Engelsen manipuleerden de zoutprijs en die was hoger dan zou kunnen. Hij vond dat Indische bedrijven de mogelijkheid moesten krijgen om hun eigen zout te verwerken.
De mars werd een grote triomftocht. Het Amerikaanse weekblad Time riep hem uit tot de man van het jaar. De onafhankelijkheid kwam er, maar het ging wel heel anders dan Gandhi het had gewild. De hindoes en de moslims wilden niet samenleven in één land. Ze wilden een eigen land. Gandhi wilde beide godsdiensten samen in een land onderbrengen. Het moest een land van tolerantie worden.
Maar hindoes en moslims vermoordden elkaar. Er waren vermoedelijk wel een miljoen slachtoffers. Gandhi besloot tot een hongerstaking. Dat zorgde ervoor dat het moorden stopte. Zo heeft hij dus voorkomen dat er vele honderdduizenden mensen zouden sterven.
Niet lang na de onafhankelijkheid werd Gandhi vermoord door een extremistische hindoe die vond dat Gandhi veel te toegefelijk was naar de moslims. Toen Gandhi werd begraven, kwamen er miljoenen mensen.
Gandhi zelf was het grote voorbeeld voor Martin Luther King en Nelson Mandela.
Krishnamurti
‘Vrijheid bestaat uit het erkennen van grenzen’
Jiddu Krishnamurti (1895-1986) is een spiritueel leraar uit India. Zijn leer is gebaseerd op de mogelijkheid van volledige spirituele vrijheid, door aandachtige observatie van de eigen geest en zijn reacties. Centraal in zijn leer staat het gezegde: "De waarheid is een land zonder vooraf bepaalde paden. Geen methode, geen religie, geen leraar kan naar de waarheid leiden. Iedereen is verantwoordelijk voor zijn eigen pad."
Wat Krishnamurti ook beweerde, hij heeft hiervan nooit een theorie gemaakt. Want alleen wat iemand zelf ziet, is echt inzicht, niet wat men in boeken leest, zo doceerde hij. Dat geldt ook voor zijn boeken. Hij probeerde te voorkomen dat er een nieuwe ideologie uit voortkwam.
Volgens hem zouden zijn uitspraken mensen moeten aanmoedigen om achter de waarheid van het leven en van het leven als geheel te komen. Hij behandelde thema's als het denken, het ego, geweldloosheid, de dood, nationalisme.
Krishnamurti zei dat alle menselijke conflicten het resultaat zijn van de het innerlijke denken van die mensen. Daarom is het antwoord op die conflicten niet te vinden in sociale actie of een politieke omwenteling, maar in een innerlijke transformatie.
Krishnamurti dronk geen alcohol en rookte niet, was vegetariër en vermeed koffie en thee, maar legde anderen geen gedragsregels op.
Bob Marley
‘Beter te sterven voor vrijheid dan je hele leven gevangene te zijn’
Robert Nesta (Bob) Marley (1945-1981) had de bijnaam The King of Reggae. De Jamaicaanse muziekster was een van de belangrijkste verantwoordelijken voor de doorbraak van reggae buiten Jamaica en gold tevens als voorvechter van het rastageloof.
Rastafari of rasta is een levensbeschouwing met wortels in Jamaica. De naam komt van Ras Tafari Makonnen, de naam van de Ethiopische keizer Haile Selassie. Rastafari's geloven in de goddelijkheid van Haile Selassie. Voor veel aanhangers is hij de reïncarnatie van Jezus.
Rasta is een subcultuur van zwarte jongeren en een religieuze beweging; mannen laten hun haar groeien in lange dreadlocks en dragen wollen mutsen, gebruiken marihuana en luisteren naar reggaemuziek.
Vanaf het midden van de jaren ‘60 kreeg Marley belangstelling voor de Rastafari-beweging. Hij zou later uitgroeien tot een van de bekendste uitdragers van dat geloof.
In december 1976 werd een aanslag gepleegd op Marley en zijn familie. Schutters slopen het huis binnen en losten meerdere schoten op Bob. Hij werd geraakt in zijn buik en arm, maar was niet in levensgevaar. Hoewel hij volgens sommigen wist wie de daders waren heeft hij de politie niet ingelicht: dit zou volgens hem niets oplossen.
Marley streed voor sociale democratische hervormingen en wilde dat partijen zouden samenwerken. Na bijna 16 maanden in het buitenland te hebben verbleven, speelde Bob in april 1978 - voor het eerst weer terug op Jamaica - op het One Love Peace Concert. Vlak voor het einde van zijn optreden vroeg hij de politieke leiders op het toneel te komen. Daar liet hij de twee aartsvijanden elkaar de hand schudden met de boodschap: One Love.
In 1977 had Bob Marley een wondje aan zijn teen. Hij nam aanvankelijk aan dat het om een voetbalblessure ging. Toen de wond niet herstelde, werd de diagnose melanoom (huidkanker) gesteld. Hij wilde de teen niet laten amputeren, omdat dat in strijd met zijn geloofsovertuiging was.
Nelson Mandela
‘Als een man het recht wordt ontzegd het leven te leiden waarin hij gelooft, heeft hij geen andere keuze dan bandiet te worden’
Nelson Rolihlahla Mandela (1918-2013) was een Zuid-Afrikaans verzetsstrijder die de strijd aanbond met het apartheidsregime in Zuid-Afrika en na jarenlange gevangenis zelfs nog de eerste donkere president van dat land werd.
Vanaf 1944 was Mandela betrokken bij de strijd van de volksbeweging ANC tegen het apartheidsregime. Als leider van de militaire tak van het ANC werd hij in 1963 opgepakt en kreeg hij een levenslange gevangenisstraf opgelegd. In 1990 kwam hij vrij en werd het ANC gelegaliseerd. Samen met president De Klerk kreeg Mandela in 1993 de Nobelprijs voor de Vrede.
Bij de eerste vrije, niet-raciale verkiezingen in 1994 werd de op dat moment 75-jarige Mandela gekozen tot president van Zuid-Afrika. In 1999 trad hij af. In Zuid-Afrika wordt hij beschouwd als de Vader des vaderlands.
In 1944 raakte Mandela betrokken bij de strijd van het Afrikaans Nationaal Congres (ANC) tegen de dominantie van de blanke etnische minderheid. In augustus 1953 opende Mandela een eigen advocatenkantoor in het centrum van Johannesburg. Het was indertijd het enige door zwarten geleide advocatenkantoor in Zuid-Afrika. Het was populair bij zwarte cliënten die zich beklaagden over politiegeweld. De overheid trok de vergunning in en dwong hen te verhuizen.
Aangezien de resultaten van de geweldloze acties achterbleven en het ANC in 1960 verboden werd, stichtte en leidde Mandela de militaire tak van het ANC. Die voerde sabotageacties uit tegen militaire en publieke installaties. Mandela en andere ANC-leden hadden deze vleugel opgericht, omdat ze dachten dat geweldloos verzet zinloos was aangezien het keer op keer met geweld werd neergeslagen.
Mandela zag iedereen die zich tegen de apartheid verzette als een vriend, waarbij de huidskleur, religie of politieke achtergrond er niet toe deed.
In 1962 werd Mandela gearresteerd wegens zijn gewapende strijd. Hij kreeg een levenslange straf en bracht die door op Robbeneiland. Hij werd daardoor wel het wereldwijde symbool van de anti-apartheidsbeweging. De straf op Robbeneiland volstond niet om de wil van Mandela te breken.
Mandela voerde vanaf 1987 in het geheim besprekingen met de minister van justitie. Uiteindelijk stemde de Zuid-Afrikaanse overheid ermee in dat Mandela en alle politieke gevangenen werden vrijgelaten en het ANC gelegaliseerd zou worden, op voorwaarde dat Mandela en het ANC voor altijd het geweld zouden afzweren. Mandela weigerde en gaf aan dat het ANC alleen met de gewapende strijd zou stoppen, als de regering dat ook zou doen.
Mandela's vrijlating op 11 februari 1990 geschiedde op verzoek van president Frederik de Klerk. Het zorgde wereldwijd voor opgetogenheid. Mandela werd in juli 1991 gekozen tot de nieuwe voorzitter van deze partij.
In februari 1994 werd besloten tot het houden van vrije verkiezingen in om te komen tot een nationale eenheidsregering. Alle partijen die meer dan twintig zetels zouden behalen, werden uitgenodigd zitting te nemen in de nieuwe regering.
Mandela werd op 27 april 1994, op 75-jarige leeftijd, president van Zuid-Afrika, als opvolger van De Klerk, die al een aarzelend begin had gemaakt met afschaffing van apartheidsregels. In 1999 besloot Mandela om zich niet opnieuw verkiesbaar te stellen als president. Sinds zijn aftreden als president was Mandela's publieke rol symbolisch en informeel.
Zijn gezondheid was broos. Op 5 december 2013 overleed Mandela op 95-jarige leeftijd. In totaal ontving hij zo'n tweehonderdvijftig onderscheidingen, waaronder de Nobelprijs voor de Vrede.
Rudolph Pabus Cleveringa
‘De vrijheid van geest is het kostbaarste wat een mens kan bezitten’
Rudolph Pabus Cleveringa (1894-1980) werd geboren in Appingedam als zoon van een rechter. Hij werd zelf ook jurist en was decaan van de rechtenfaculteit van de universiteit van Leiden, waar hij zich niet liet afschrikken door de Duitse bezetters in de Tweede Wereldoorlog. Toen die zijn Joodse collega’s uit hun functie zetten, toog Cleveringa naar het auditorium van de universiteit waar hij in het openbaar een afgewogen rede afstak tegen de Duitsers. Dat was op 26 november 1940.
Nog diezelfde avond werd de verzetsrede door enkele studenten in Den Haag gekopieerd en onmiddellijk verspreid onder de andere universiteiten. Niet veel later werd Cleveringa opgepakt. Hij mocht van geluk spreken dat hij na driekwart jaar weer vrijkwam, want de doodstraf was mogelijk geweest. Cleveringa werd later nog bijna een jaar gegijzeld door de Duitsers, die tegen het einde van de oorlog op die manier controle wilden houden op het doen en laten van dwarse denkers.
Na zijn vrijlating werd hij door het kabinet in Londen benoemd in het College van Vertrouwensmannen dat de overgang naar een normaal bestuur na de bevrijding moest coördineren.
Cleveringa’s moedige rede tegen de Duitsers had internationaal bewondering afgedwongen. Het was dan ook helemaal niet vreemd dat hij de erepromotor was van Winston Churchill, die als leider van Engeland feitelijk de strijd van Europa tegen Hitler belichaamde. Cleveringa ontving van de Amerikaanse regering op 8 april 1953 de Medal of Freedom voor zijn verzetswerk.
Hendrik Ibsen
‘Men moet nooit zijn beste broek aantrekken wanneer men voor vrijheid en waarheid strijdt’
Henrik Johan Ibsen (1828-1906) was een Noors toneelschrijver en dichter. Hij werd geboren in een vooraanstaande Noorse koopmansfamilie. Toen hij acht jaar oud was ging zijn vader failliet en belandde het gezin in grote armoede. Deze armoede, de schande en de maatschappelijke uitsluiting hebben blijvende diepe indruk op hem gemaakt. Hij werd aangeraakt door het revolutionaire elan, dat door Europa waarde. In 1853 maakte hij een reis naar Kopenhagen en Dresden, die van grote betekenis is geweest voor de vorming van zijn persoonlijkheid en zijn vakmanschap als schrijver.
Ibsen schreef in zijn leven vijfentwintig toneelstukken en twee dichtbundels. Twee grote dramastukken waren Brand en Peer Gynt, waarin hij ingaat op de maatschappelijke vraagstukken uit die tijd. Zijn oeuvre vertoont een sterke eenheid en vormt als het ware een keten waarbij elk nieuw werk uit het vorige lijkt voort te komen. Kenmerkend is dat Ibsens personages allen ontstonden uit iets wat hij zelf doorleefd had.
Ibsens stukken zijn degelijk, strak en soms mechanisch gestructureerd. Ibsen wordt algemeen beschouwd als de grondlegger van het moderne drama.
Sully Prudhomme
‘De geboorte van een recht betekent bijna altijd de dood van een vrijheid’
Sully Prudhomme, eigenlijk René François Armand Prudhomme (1839-1907), was een Frans schrijver. Hij was in 1901 de eerste die de Nobeplrijs voor literatuur ontving. Zijn bekendste gedicht is Le Vase brisé (1865), over een ongelukkige liefde.
Prudhomme groeide op in Parijs en studeerde natuurwetenschappen, literatuur en klassieke talen en voltooide ook nog eens een rechtenstudie. Aangezien hij al sinds vele jaren gedichten schreef, bezon hij zich in het midden van zijn twintiger jaren over zijn geërfde vermogen en wijdde zich geheel aan literatuur en filosofie, waarin hij techniek en wetenschap verweefde.
Toen hem in 1901, als vrij onbekende schrijver, de eerste Nobelprijs voor de literatuur werd uitgereikt, was er heel wat tegenstand, onder meer omdat de grote Tolstoj daarmee miskend werd en Prudhomme een goede vriend was van de Zweedse commissievoorzitter van de Nobelprijs.
Samuel Johnson
‘In de onderste laag van het volk betekent vrijheid weinig meer dan de keuze tussen werken of verhongeren’
Samuel Johnson (1709-1784) was een Engelse dichter, essayist en literatuurcriticus. Hij was een harde werker die constant klaagde over zijn luiheid, een sociaal bewogen mens die gebukt ging onder een enorm schuldgevoel en een zwaarmoedige theedrinker. Hij was extreem dwangmatig en had last van tics. Hij zou in de huidige tijd waarschijnlijk met het syndroom van Gilles de la Tourette zijn gediagnosticeerd.
Samuel gaf zijn studie in Oxford na anderhalf jaar op wegens geldgebrek en reisde terug naar zijn geboortestad, waar zijn vader op sterven lag. Een carrière als boekverkoper zag hij niet zitten, terwijl ook zijn publicaties in de plaatselijke courant niet aansloegen. Zijn leven veranderde toen hij een twintig jaar oudere weduwe trouwde. Johnson richtte een school op. Hij verhuisde later naar Londen.
Johnson was een soort Google avant la lettre en kende grote delen van de Engelse literatuur en schrijvers uit zijn hoofd. Een Londense boekhandelaar verstrekte hem de opdracht een woordenboek samen te stellen. Nadat hij het eerste deel af had, kwam hij tot het inzicht dat de opzet anders had gemoeten. Johnson weigerde de rest op te sturen naar de uitgever, die daarop dreigde zijn huis te bestormen.
Johnson raakte in een depressie en ontsloeg zijn assistenten. Johnson stortte zich later opnieuw op het woordenboekproject. De uitgave van A Dictionary of the English Language verscheen in 1755; er werden 2000 exemplaren gedrukt.
In zijn chaotische huishouding vonden allerlei lieden, die door het leven beschadigd waren, onderdak, zoals een blinde dichteres. Johnson was tevens een toegewijd dierenvriend, die zijn kat op oesters trakteerde. Toen Johnson een faillissement nabij was, kreeg hij van koning George III een pensioen uitgekeerd.
Duits gezegde
‘Vroeger beklommen mensen de barricaden voor vrijheid, nu doen ze het voor de vrije tijd’
Het Duitse gezegde: ‘Früher gingen die Menschen auf die Barrikaden für Freiheit, heute tun sie es für Freizeit’ is een spitse, enigszins ironische uitspraak die iets zegt over veranderende waarden in de samenleving.
Hier is wat context en verdieping. Allereerst over de oorsprong en betekenis
Het gezegde speelt met het contrast tussen vrijheid en vrije tijd — twee woorden die taalkundig op elkaar lijken, maar inhoudelijk nogal verschillen.
Vroeger vochten mensen letterlijk en figuurlijk voor vrijheid. Denk aan revoluties, protesten en verzetsbewegingen tegen onderdrukking en tirannie.
De prioriteiten lijken momenteel verschoven, al is er een kentering gaande sinds Trump in de VS aan de macht is en de daden van Poetin legitimeert. Niettemin, in plaats van te strijden voor fundamentele rechten, komen mensen nu eerder in opstand als hun vrije tijd of comfort wordt bedreigd. Bijvoorbeeld bij discussies over werkdruk, vakantiedagen of bereikbaarheid buiten werktijd.
Het gezegde is daarmee een maatschappijkritische observatie: het suggereert dat moderne samenlevingen misschien wel een beetje lui of verwend zijn geworden, in vergelijking met eerdere generaties.
De uitspraak wordt vaak gebruikt in politieke of sociologische analyses om te wijzen op de individualisering of consumptiemaatschappij. Of in satirische of ironische beschouwingen over de “problemen” van de moderne mens.
Sommige mensen zouden dit gezegde ook anders kunnen lezen, minder cynisch: vrije tijd als nieuwe vrijheid. In de moderne maatschappij is vrije tijd een kostbaar goed geworden. Mensen streven naar een betere work-life balance, en dat wordt gezien als een vorm van zelfbeschikking.
Herman Brusselmans
‘Vrijheid is het kiezen van een gevangenis’
Herman Frans Martha Brusselmans (1957) is een veelschrijver, hij brengt meestal twee boeken per jaar uit. Midden jaren zeventig van de vorige eeuw was hij een verdienstelijk voetballer. Hij speelde zelfs bij de UEFA-jeugd van België en Sporting Lokeren. In 1975 ging Brusselmans Germanistiek studeren en in 1978 koos hij voluit voor literatuur.
In 1982 debuteerde Brusselmans met de verhalenbundel Het zinneloze zeilen. In 1985 brak hij door met De man die werk vond, een roman waarin de zonderlinge bibliothecaris Louis Tinner zijn dagen slijt met drinken en fantaseren over het koffiemeisje. Het boek schetst met zijn neerslachtige ondertoon een goed beeld van Belgische bureaucratie. Dit boek wordt door velen beschouwd als zijn beste werk. Zijn werk wordt gekenmerkt door een hoog autobiografisch gehalte met thema's zoals drank, seks, sigaretten en verveling.
Naast romans schrijft Brusselmans ook columns en stukken voor televisie. In 1994 bedacht Brusselmans het scheldwoord Zandzeepsodemineraalwatersteenstralen.
Zijn werk is vooral bij een jong publiek populair. Hij is anderzijds een van de meest verguisde Vlaamse schrijvers. Men heeft vooral kritiek op de eentonigheid van zijn oeuvre, de schuttingtaal en de platte seksueel getinte uitspraken. Veel boeken gaan over zijn leven als beroemd schrijver en bevatten gescheld op zijn omgeving en collega-schrijvers.
Doeko Bosscher
‘Vrijheid, wat heb je daaraan? Probeer het eens een tijdje zonder, dan weten we het antwoord weer’
Doeko Fritz Jan Bosscher (1949) is schrijver maar bovenal historicus, die als rector magnificus zelfs de Rijksuniversiteit Groningen leidde. Doeko Bosscher studeerde geschiedenis aan de RuG en promoveerde op een proefschrift over de nagedachtenis van Hendrikus Colijn in zijn eigen politieke kring. Dit proefschrift was getiteld Om de erfenis van Colijn: de ARP op de grens van twee werelden.
In 1978 werd hij voor de PvdA gemeenteraadslid van de toenmalige gemeente Warffum. Tussen 1982 en 1990 was hij er wethouder. In 1991 werd hij benoemd tot hoogleraar eigentijdse geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. Het jaar erop hield hij zijn oratie met als titel De dood van een metselaar en het begin van de jaren zestig in Nederland.
Van 1994 tot 1998 was hij decaan van de Groninger Faculteit der Letteren. Van 1998 tot en met 2002 was hij rector magnificus van de universiteit. In 2000 ontving hij een eredoctoraat van de Central Michigan University.
Naast zijn wetenschappelijke publicaties verscheen in 2004 van Bosscher de roman Strandvondst. Door de jaren heen verschenen bundels (onder andere van Uitgeverij Passage) waarin verspreide poëzie van hem is opgenomen.
Bosscher sprak ook over de Vrijheid tijdens de provinciale openingsceremonie 80 jaar vrijheid in de Nicolaïkerk in Appingedam. Hij betrok in dat betoog het lied ‘Over de Muur’ van Klein Orkest.
Albert Einstein
‘Alles wat groot en inspirerend is, wordt gecreëerd door een individu dat in vrijheid kan werken’
Albert Einstein (1879-1955) was een Duits-Zwiters-Amerikaans theoretisch natuurkundige van Joodse afkomst. Hij wordt algemeen gezien als een van de belangrijkste natuurkundigen uit de geschiedenis, naast Isaac Newton. Zelf noemde hij altijd Newton als een veel belangrijker natuurkundige dan zichzelf omdat Newton, anders dan Einstein, behalve theoretische ook grote experimentele ontdekkingen deed.
Einstein werd vooral bekend vanwege de twee relativiteitstheorieën. Hij publiceerde meer dan 300 wetenschappelijke en meer dan 150 niet-wetenschappelijke werken. In zijn latere jaren schreef Einstein uitvoerig over filosofische en politieke onderwerpen.
Albert Einstein groeide op in Ulm, woonde later in Italië, Zwitserland en Oostenrijk, vertrok toen Hitler in 1933 aan de macht kwam naar de VS, deed in 1940 afstand van de Duitse nationaliteit en nam tegelijk de Amerikaanse nationaliteit aan.
Hij behaalde in 1900 aan de Eidgenössische Technische Hochschule zijn lesbevoegdheid als Fachlehrer natuurkunde. Via allerlei omwegen werd Einstein hoogleraar. Hij belandde in Berlijn, kreeg zijn Duitse nationaliteit terug die hij meteen weer afstond toen Hitler aan de macht kwam in 1933. Einsteins vredeswil, socialistische sympathieën en Joodse afkomst waren een doorn in het oog van de Duitsers.
Nadat hij wereldberoemd was geworden groeide de antisemitische haat jegens hem en er ontstond zelfs een georganiseerde campagne onder Duitse natuurkundigen om zijn theorieën in diskrediet te brengen. Hij werd zelfs ervan beschuldigd ‘joodse natuurkunde’ uit te dragen.
Einstein schreef op 2 augustus 1939 een brief aan de Amerikaanse president Roosevelt, waarin hij waarschuwde dat Duitsland bezig was een atoombom te ontwikkelen. Roosevelt nam in oktober 1941 de beslissing om ernaar te streven de atoombom eerder te maken dan de Duitsers
De regering van Israel bood Einstein in 1952, toen Weizmann was overleden, aan president van het land te worden. Einstein zei vereerd te zijn door het aanbod, maar dat hij ongeschikt voor de positie was en sloeg het af. Hij is de enige burger van de VS die ooit is aangeboden staatshoofd van een ander land te worden.
Einstein stierf in zijn slaap in een ziekenhuis in op 18 april 1955. Hij was opgenomen vanwege een gebarsten verwijding van de aorta. Zijn artsen wilden hem opereren maar Einstein weigerde dit, omdat hij zijn leven niet onnodig wilde rekken en waardig wilde sterven.
Pieter Cornelis Boutens
‘De prijs van vrijheid is eeuwige waakzaamheid’
Pieter Cornelis Boutens (1870-1943) auteursnaam P.C. Boutens, was een Nederlandse dichter en schrijver. Maar ook leraar klassieke talen op jongenskostschool Noorthey in Vorschoten. Dit was een vermaard instituut, dat jongelui uit aristocratische families trok, met wie Boutens het goed kon vinden. Hij raakte overspannen zich in Den Haag, waar hij in zijn levensonderhoud voorzag door privélessen en door de financiële steun van enkele via Noorthey verworven aristocratische vrienden.
Boutens ontpopte zich met ondernemerszin tot fondsenwerver voor behoeftige letterkundigen. Langzamerhand ontwikkelde hij zich in een geheel eigen richting, die sterk werd bepaald door zijn filosofische inzichten.
De dichter werd verweten dat hij in zijn laatste levensjaren lid werd van de door de Duitsers opgerichte Nederlandse Kultuurkamer. Dit lidmaatschap was door Boutens, die altijd apolitiek wilde zijn, bedoeld om de gelden van het Willem Kloosfonds te redden.
Boutens overleed in 1943. Door de oorlog kon Boutens niet in Zeeuwse grond begraven worden, hetgeen hij graag wilde. Hij werd begraven in Den Haag. Op zijn grafsteen werd vermeld: ‘En alleen is leven leven als het tot den dood ontroert’.
